Το έγκαυμα είναι μία από τις βαρύτερες τραυματικές κακώσεις που μπορεί να υποστεί ο άνθρωπος και για αυτό απαιτεί άμεση αντιμετώπιση από εξειδικευμένη ιατρική ομάδα. Συχνά υποεκτιμάται και αυτό διότι δε γνωρίζουμε ότι το δέρμα είναι το μεγαλύτερο όργανο του σώματός μας, αποτελώντας το 16% του βάρους μας και είναι υπεύθυνο για την διατήρηση της ομοιοστασίας μας. Το δέρμα αποτελεί φραγμό στην απώλεια θερμότητας, ύδατος και ηλεκτρολυτών και αποτελεί κύριο φραγμό των μικροβίων.

Από τα ανωτέρω γίνεται σαφές ότι το έγκαυμα δεν αποτελεί μία επιφανειακή και εντοπισμένη βλάβη αλλά μία οντότητα που επηρεάζει όλον τον οργανισμό και τα όργανα του αποτελώντας στην πραγματικότητα μία νόσο (την εγκαυματική νόσο).

Μία άλλη παράμετρος που πρέπει να λάβουμε υπόψη μας μιλώντας για έγκαυμα είναι ότι η επούλωση γίνεται με δημιουργία ουλών. Συχνά αυτές οι ουλές είναι δύσμορφες και ρικνωτικές προκαλώντας πέρα από το αποκρουστικό θέαμα και λειτουργικές διαταραχές. Γίνεται λοιπόν αντιληπτό ότι μία τέτοια νόσος, ανάλογα βέβαια και με τα χαρακτηριστικά της (έκταση, βάθος, ηλικία εγκαυματία κλπ) μπορεί να οδηγήσει από την πλήρη ίαση μέχρι το θάνατο.
Στις ανεπτυγμένες κοινωνίες το 77% των εγκαυμάτων οφείλεται σε φλόγες, το 13% σε ζεστό νερό, το 5,1% σε εγκαύματα εξ επαφής, το 3% σε ηλεκτρικά εγκαύματα και το 1,9% σε χημικά εγκαύματα.  

Το δέρμα αποτελείται από την επιδερμίδα και το χόριο και αυτά με την σειρά τους αποτελούνται από κυτταρικές στιβάδες. Η κατηγοριοποίηση των εγκαυμάτων βασίζεται στο επίπεδο της βλάβης στο δέρμα, δηλαδή το πόσο βαθιά στο δέρμα «έφθασε» ο αιτιολογικός παράγων. Έτσι έχουμε τα μερικού πάχους που με την σειρά τους χωρίζονται σε μερικού επιπολής  και μερικού εν τω βάθει και τα ολικού πάχους. Το χόριο περιέχει επιθηλιακά κύτταρα που είναι υπεύθυνα για την συνεχή ανανέωση και  ανάπλαση του δέρματος. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι τα μερικού πάχους εγκαύματα μπορεί να επουλωθούν μόνα τους, σε άλλοτε άλλο χρόνο, ανάλογα με το βάθος και εφόσον τα ζωντανά αυτά κύτταρα δεν καταστραφούν από αφυδάτωση ή επιμόλυνση. Στα ολικού πάχους εγκαύματα που υπάρχει καταστροφή όλων των επιθηλιακών κυττάρων η ίαση μπορεί να γίνει μόνο από τα επιθηλιακά κύτταρα των ορίων του εγκαύματος με πολύ αργούς ρυθμούς, πράγμα που σημαίνει ότι μάλλον θα χρειαστεί χειρουργική παρέμβαση και κάλυψη συνήθως με δερματικό μόσχευμα.

Στα θερμικά εγκαύματα το βάθος της βλάβης είναι συνάρτηση τόσο της θερμοκρασίας έκθεσης όσο και της χρονικής διάρκειας έκθεσης.

Ο καθορισμός του βάθους του εγκαύματος μπορεί να γίνει με βάση τρεις παραμέτρους :

Ο καθορισμός της έκτασης του εγκαύματος γίνεται, για τους ενήλικες, βάσει του «κανόνα των 9» του Wallace. Ο κανόνας αυτός τροποποιείται για τα νεογνά - βρέφη και τα παιδιά λόγω της διαφοράς των αναλογιών της κεφαλής, του κορμού και των άκρων.

Ένας εύκολος μνημονοτεχνικός κανόνας για εύκολο υπολογισμό της εγκαυματικής επιφάνειας είναι το γεγονός ότι η παλάμη του ασθενούς είναι περίπου το 1% της επιφανείας του σώματος του.

Ποιοί είναι οι παράγοντες που θα οδηγήσουν τον εγκαυματία σε εξειδικευμένο κέντρο;

• Εισπνοή καπνού, μονοξειδίου του άνθρακα ή τοξικών αναθυμιάσεων.
• Έγκαυμα > 10% της επιφανείας του σώματος σε ασθενείς < των 10 ετών και > των 50 ετών.
• Όλοι οι ασθενείς με έγκαυμα > 20%.
• Ολικού πάχους εγκαύματα >5%.
• Όλα τα εγκαύματα που περιλαμβάνουν πρόσωπο, χέρια, πόδια, περίνεο και γεννητικά όργανα.
• Συνοδά τραύματα.
• Ειδικοί κοινωνικοί λόγοι (κακοποιημένο παιδί κλπ)
• Συνοδοί νόσοι.

Ποιοί είναι οι παράγοντες που δηλώνουν την βαρύτητα ενός εγκαύματος;

• Η έκταση της εγκαυματικής επιφάνειας.
• Το βάθος του εγκαύματος.
• Η ηλικία του ασθενούς.
• Ο αιτιολογικός παράγων.
• Κατάγματα ή άλλες συνοδές κακώσεις.
• Συνοδές νόσοι ( καρδιαγγειακά νοσήματα, νεφρικά ή μεταβολικά).
• Παχυσαρκία ή αλκοολισμός.
• Εάν το έγκαυμα έγινε σε κλειστό χώρο με αποτέλεσμα εισπνοή καπνού, μονοξειδίου του άνθρακα ή τοξικών αναθυμιάσεων.

Τρείς παράγοντες θέτουν σε κίνδυνο την ζωή του εγκαυματία. Αυτοί είναι το εισπνευστικό έγκαυμα, η εγκαυματική καταπληξία και η επιμόλυνση.

Αναφέρθηκε ανωτέρω ποια είναι τα σημεία εκείνα που θα μας οδηγήσουν στο νοσοκομείο. Μέχρι να πάμε όμως εκεί τι μπορούμε να κάνουμε ( για θερμικά εγκαύματα );
• Αφαίρεση των ρούχων από την εγκαυματική επιφάνεια και
• Ξέπλυμα με κρύο νερό για 10 περίπου λεπτά.

ΕΙΔΙΚΟΙ ΤΥΠΟΙ ΕΓΚΑΥΜΑΤΩΝ

1. ΗΛΕΚΤΡΙΚΑ ΕΓΚΑΥΜΑΤΑ

Σαν ηλεκτρικό έγκαυμα ορίζεται η ιστική βλάβη συνεπεία έκθεσης σε ηλεκτρικό ρεύμα.

Οι παθοφυσιολογικοί μηχανισμοί της ιστικής βλάβης αυτής είναι πολύπλοκοι. Παρόλα αυτά δύο μηχανισμοί κυριαρχούν:

• Η θερμότητα που προκαλείται από την δίοδο ηλεκτρικού ρεύματος μέσα από τους ιστούς (που έχουν αντίσταση) προκαλεί θερμικές βλάβες (φαινόμενο Joule) και
• Η απευθείας δράση του ηλεκτρικού ρεύματος πάνω στις πρωτεΐνες και τα λιπίδια της κυτταρικής μεμβράνης των ιστών από τους οποίους διέρχεται.

Σημαντικοί παράγοντες στο ηλεκτρικό έγκαυμα:

• Ο τύπος του ρεύματος (συνεχές ή εναλλασσόμενο)
• Η ένταση του ρεύματος
• Η τάση του ρεύματος
• Η αντίσταση του σώματος
• Η χρονική διάρκεια επαφής
• Η ύπαρξη ή όχι γείωσης

Οι βλάβες που προκαλούνται από το ηλεκτρικό ρεύμα είναι τοπικές (πύλη εισόδου και σημείο εξόδου). Επειδή το ρεύμα έχει την τάση να ακολουθεί την πορεία με την μικρότερη αντίσταση προκαλεί βλάβες στους ιστούς με την μικρότερη αντίσταση. Έτσι βλάπτει κατά σειρά τα νεύρα, τα αγγεία, τους μύες, το δέρμα ,το λίπος και τελευταία τα οστά. Οι βλάβες αυτές είναι προϊούσες και μπορεί να εμφανιστούν και μια εβδομάδα αργότερα με θρομβώσεις αγγείων και νεκρώσεις μυϊκών μαζών. Στο σημείο εξόδου οι βλάβες είναι μικρότερες λόγω της εξασθένισης του ρεύματος κατά την διέλευσή του από το σώμα. Στις γενικές βλάβες μπορεί να έχουμε από απλό ηλεκτρικό σοκ («με τίναξε το ρεύμα») μέχρι τετανία, κατάγματα ή και θανατηφόρο καρδιακή αρρυθμία. Σημαντική επιπλοκή πέραν των αρρυθμιών αποτελεί και η οξεία νεφρική ανεπάρκεια που οφείλεται αφ’ ενός στην άμεση βλάβη του νεφρικού ιστού από το ρεύμα και αφ’ ετέρου στη μαζική μυοσφαιρινουρία λόγω των εκτεταμένων μυϊκών καταστροφών.

2. ΧΗΜΙΚΑ ΕΓΚΑΥΜΑΤΑ

Τα χημικά εγκαύματα δημιουργούνται από την καταστροφική δράση διαφόρων ουσιών στο δέρμα ή τους βλεννογόνους. Η δράση των ουσιών αυτών δεν περιορίζεται μόνο τοπικά στην μετουσίωση των λευκωμάτων των κυττάρων αλλά και όταν απορροφηθούν προκαλούν συστηματικές τοξικές βλάβες. Να σημειωθεί δε ότι η βαρύτητα της συστηματικής τοξικότητας δεν είναι πάντα ανάλογη της έκτασης της δερματικής βλάβης.

Τα χημικά εγκαύματα μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε τέσσερις ομάδες:

• Εγκαύματα από οξέα
• Εγκαύματα από αλκάλεα ( βάσεις )
• Εγκαύματα από λευκό φώσφορο
• Εγκαύματα από χημειοθεραπευτικά ενέσιμα φάρμακα που εξαγγειώνονται.

Η έκταση και βαρύτητα της βλάβης εξαρτάται από:

• Την οξύτητα του διαλύματος ( pH )
• Την ποσότητα
• Την διάρκεια δράσης
• Την περιοχή του σώματος και
• Τον τρόπο δράσης ( απευθείας ή μέσω ρούχων, γαντιών κλπ ).

Τα οξέα έχουν βραχεία δράση και αυτό γιατί εξουδετερώνονται από το αλκαλικό περιβάλλον των ιστών. Τα αλκάλεα από την άλλη έχουν συνεχή δράση και προκαλούν μεγαλύτερες βλάβες.

3. ΕΓΚΑΥΜΑΤΑ ΑΠΟ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ

Όλες οι ιονίζουσες ακτινοβολίες προκαλούν και δερματικές βλάβες. Τέτοιου είδους βλάβες συναντάμε σε ακτινοβολημένες θεραπευτικά για κακοήθειες περιοχές του σώματος, στα θύματα πυρηνικών ατυχημάτων ή διαφυγής ραδιενέργειας και στα θύματα πολεμικών ενεργειών με χρήση μη συμβατικών όπλων. Χαρακτηριστικό των βλαβών αυτών είναι ότι με την πάροδο των ετών οι ουλές χειροτερεύουν και συχνά υπάρχει κακοήθης εξαλλαγή.

4. ΚΡΥΟΠΑΓΗΜΑΤΑ

Οι συχνότερες βλάβες από έκθεση στο κρύο είναι:

• Η υποθερμία.
• Βλάβη από ιστική ψύξη που είναι το κρυοπάγημα ( συμβαίνει όταν η θερμοκρασία πέσει κάτω από -2ο C , ψύχεται ο ιστός και δημιουργούνται ενδο- και εξωκυττάριοι κρύσταλλοι με αποτέλεσμα την ρήξη της κυτταρικής μεμβράνης καθώς επίσης και τριχοειδική θρόμβωση ) και
• Βλάβη από μη ιστική ψύξη που είναι οι χιονίστρες ( αυτές προκαλούνται σε θερμοκρασίες 1-10ο C σε περιβάλλον με υψηλά ποσοστά υγρασίας και με θερμοκρασίες σώματος φυσιολογικές. Τα συμπτώματα του μουδιάσματος, της φαγούρας και του πόνου οφείλονται στην αγγειοσυστολή ).

Η αντιμετώπιση του κρυοπαγήματος είναι η άρση του αιτίου και η ταχεία επαναθέρμανση του σκέλους εμβαπτίζοντάς το σε νερό θερμοκρασίας 40-42ο C .