Η χημεία της βιταμίνης Α

Στις αρχές του 20ου αιώνα, ερευνητές στράφηκαν στην αναζήτηση των απαραίτητων χημικών συστατικών, που λαμβάνονται μόνο από τη διατροφή και διατηρούν υγιείς τις κυτταρικές λειτουργίες. Αυτά τα χημικά δε μπορούν να παραχθούν μέσα στο σώμα μας και πρέπει να τα λαμβάνουμε από την τροφή μας.

Γνώριζαν ότι η έλλειψη αυτών των χημικών προκαλούσε ασθένειες. Θεωρούσαν ότι αυτές οι ουσίες ήταν αμίνες (οργανικές ενώσεις που περιέχουν άζωτο) και επειδή ήταν απαραίτητες για τη ζωή, ονομάστηκαν ζωτικές (vital) αμίνες (amines) και έτσι δημιουργήθηκε η λέξη: βιταμίνες.

Η βιταμίνη Α αναγνωρίστηκε το 1911 ως ένα λιποδιαλυτό χημικό συστατικό που βρίσκεται στο λάδι από συκώτι ψαριού, στο ασπράδι των αυγών, στο γάλα, στο συκώτι των ζώων, στο σπανάκι, στο μαϊντανό και σε πολλά άλλα λαχανικά. Μέχρι τα μέσα του 1930 είχαν προσδιορίσει τη σύνθεση του μορίου της βιταμίνης Α και μέχρι το 1947 κατάφεραν να κατασκευάσουν βιταμίνη σε εργαστήριο. Ακόμα και πριν το 1911 επιστήμονες γνώριζαν ότι η βιταμίνη Α ήταν απαραίτητη για την υγεία του δέρματος.

Ήταν ευρέως γνωστό ότι για να γίνει το τρίχωμα ενός σκύλου ή αλόγου γυαλιστερό και υγιές, θα έπρεπε η διατροφή του να περιλαμβάνει πολλά καρότα.

Τα καρότα, φυσικά, είναι μία από τις κυριότερες πηγές βιταμίνης Α στη διατροφή μας

Ο σημαντικός ρόλος της βιταμίνης Α στη γήρανση του δέρματος διαπιστώθηκε από ερευνητές κατά τη δεκαετία του 1930. Ανακάλυψαν ότι η βιταμίνη Α καταστρέφεται εύκολα λόγω της έκθεσής της στον ήλιο και στον αέρα. Προχώρησαν στην παραδοχή ότι εφόσον ένα ώριμο δέρμα έχει γενικότερα εκτεθεί περισσότερο στον ήλιο, η γήρανση μπορεί να οφείλεται στην ανεπάρκεια της βιταμίνης Α, που προκλήθηκε εξαιτίας της ιδιαίτερα ευαίσθητης φύσης της. Η διασάφηση αυτού του περίπλοκου θέματος ξεκίνησε στη Νότια Αφρική, από τη δεκαετία του 1950, όταν ο καθηγητής Cluver απέδειξε ότι κάθε φορά που εκτιθέμεθα στο ηλιακό φως, μειώνονται σημαντικά τα επίπεδα βιταμίνης Α όχι μόνο στο δέρμα, αλλά επίσης και στο αίμα. Αυτό είναι μία πραγματικότητα και ισχύει όχι μόνο στην περίπτωση του ηλιακού εγκαύματος, αλλά ακόμα και στην περίπτωση έκθεσης σε πιο ήπια ακτινοβολία UV-A μία συννεφιασμένη ή ακόμα και βροχερή μέρα. Βέβαια, οι συνέπειες είναι ηπιότερες.

Οι βιταμίνες  C, E  και η βήτα-καροτίνη, που φυσιολογικά βρίσκονται στο δέρμα, επίσης καταστρέφονται από το ηλιακό φως. Μερικοί υποστηρίζουν ότι μπορούμε να λαμβάνουμε τη βιταμίνη Α που χρειαζόμαστε μόνο από τη διατροφή. Όμως, πιθανόν, δε γνωρίζουν ότι με τη διατροφή μόνο χρειάζονται επτά ημέρες για να αποκατασταθεί η απώλεια βιταμίνης Α στο σώμα μας, μετά από ένα διάσημα εκτεταμένης έκθεσης στον ήλιο.

Η βιταμίνη Α ανήκει σε μία ομάδα οργανικών χημικών στοιχείων που ονομάζονται ‘’ρετινοειδή’’ – λόγω της σχέσης τους με τη χημεία της όρασης στον αμφιβληστροειδή χιτώνα του ματιού. Επίσης, είναι απαραίτητη στην παραγωγή της φωτοευαίσθητης ουσίας των ματιών (visual purple).

Μορφές βιταμίνης Α ( όλες έχουν την ίδια δράση):

1.Παλμιτικός εστέρας του ρετινοικού οξέος και οξεικός εστέρας του ρετινοικού οξέος – πιο ήπιες, αλλά ενεργές μορφές βιταμίνης Α, στις οποίες προσαρμόζεται πιο εύκολα το δέρμα. Είναι οι μορφές της βιταμίνης Α που αποθηκεύονται στο συκώτι. Πάνω από το 80% της βιταμίνης Α που βρίσκεται στο δέρμα έχει τη μορφή παλμιτικού εστέρα του ρετινοικού οξέος. Ο οξεικός εστέρας του ρετινοικού οξέος είναι πιο ενεργός από τον παλμιτικό εστέρα του ρετινοικού οξέος και σχεδόν τόσο ενεργός όσο το το ρετινοικό οξύ (RetinA).

2.Ρετινόλη – είναι γενικά αποδεκτή ως η βασική μορφή της βιταμίνης Α, τουλάχιστον από χημική άποψη. Η ρετινόλη είναι μία ιδιαίτερα ενεργή μορφή αλκοόλης της βιταμίνης Α και είναι αυτή η μορφή που χρησιμοποιείται για τη μεταφορά της βιταμίνης Α στο αίμα. Ερεθίζει λιγότερο το δέρμα από το ρετινοικό οξύ. Η μεγαλύτερη δυσκολία που αφορά τη ρετινόλη είναι η σταθερότητά της. Είναι δύσκολο να παρασκευαστεί μία κρέμα με ρετινόλη και να διατηρηθεί ενεργή. Όπως οι άλλες μορφές βιταμίνης Α είναι πολύ ευαίσθητη στο φως, στον αέρα (οξυγόνο) και στο νερό. Γενικά, η ρετινόλη έχει περιορισμένη διάρκεια ζωής.

3.Ρετιναλδεύδη/Ρετινάλη – είναι η μορφή της βιταμίνης Α που χρησιμοποιούμε για να παράγουμε τη φωτοευαίσθητη ουσία που μας είναι απαραίτητη για την όραση τη νύχτα. Χρησιμοποιείται τοπικά στο δέρμα γιατί είναι μόνο ένα μεταβολικό βήμα μακριά από το ρετινοικό οξύ. Η ρετινόλη οξειδώνεται σε ρετιναλδεύδη και η ρετιναλδεύδη οξειδώνεται σε ρετινοικό οξύ.

4.Ρετινοκό οξύ (RetinA) – είναι η μεταβολικά δραστική μορφή της βιταμίνης Α που επηρεάζει το DNA στον πυρήνα του κυττάρου. Το ρετινοικό οξύ και μόνο έχει έναν αριθμό ισομερών (ενώσεις που παρουσιάζουν ή δύναται να παρουσιάσουν ισομέρεια) και φαίνεται ότι κάποια από αυτά τα ισομερή έχουν ειδικές λειτουργίες.

Τα ρετινοειδή είναι πολύ ενεργά χημικά στοιχεία, που όμως εύκολα αποδυναμώνονται λόγω της έκθεσης στο φως, στη ζέστη, τον αέρα και την υγρασία. Γι’ αυτό, όταν χρησιμοποιούνται στη κοσμετολογία, πρέπει να παρασκευάζονται κάτω από ελεγχόμενες συνθήκες. Επίσης, τα προϊόντα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προστατευμένα στις συσκευασίες τους. Γι’ αυτό το λόγο οι κρέμες με βιταμίνη Α δε θα πρέπει να συσκευάζονται σε συμβατικά γυάλινα βαζάκια με μεγάλο στόμιο. Η βιταμίνη Α στο επάνω μέρος της κρέμας θα οξειδωθεί λόγω της έκθεσής της στον αέρα και το φως και δε θα προσφέρει στο δέρμα τη δόση της βιταμίνης Α που πρέπει. Αυτές οι κρέμες συσκευάζονται σε εύκαμπτα σωληνάρια με πολλά στρώματα αλουμινίου και μικρό στόμιο, τα οποία προστατεύουν σημαντικά τις βιταμίνες από το φως και τον αέρα.